Эпосоведение. 2021; : 19-25
Армяно-иранский эпос «Ростам Зал» и «Давид Сасунский»
https://doi.org/10.25587/x7599-6864-5954-uАннотация
В статье представлена история записей, публикации и исследования вариантов эпоса «Ростам Зал», также обозначены ареалы и пути распространения данного эпоса. Анализируются жанровые особенности эпоса «Ростaм Зал»; рассматриваются жанровые признаки классического эпоса и их соотносимость с эпосом «Ростам Зал», в частности, национально-исторический фон, характер героизма, структурная целостность и идеологическое единство отдельных частей. Основные мотивы эпоса «Ростам Зал» сравниваются с соответствующими мотивами армянского народного эпоса «Давид Сасунский». Устанавливается характер общности и возможные взаимодействия. Частично рассматриваются мифологические мотивы и вопрос их отношения с индоевропейской мифологией. В статье впервые в фольклористике предпринята попытка систематизировать и классифицировать все существующие варианты эпоса «Ростам Зал», представить особенности их распространения и локализации. Хотя в прошлом проводились некоторые сравнения с армянским эпосом «Давид Сасунский» и с иранским «Шахнаме», наличие небольшого количества вариантов не позволяло исследователям провести полное и обстоятельное изучение. В данной статье же проводится всестороннее сравнение «Ростам Зала» с эпосом «Давид Сасунский», также анализируются ранее опубликованные исследования. Хотя эпос был очень популярен в Армении и сказывался до 70-х гг. прошлого века, он мало изучен. Большая часть исследований проводилась в начале XX в., в советское время проводилось очень мало исследований. Изучение этого эпического произведения важно не только с точки зрения фольклористики, но и с точки зрения изучения многовековых армяно-иранских культурных связей и различных взаимодействий. Это и обуславливает актуальность исследования вариантов эпоса «Ростам Зал». При исследовании использовались историко-сравнительный, географический и структурно-типологический методы. Использован исторический метод при изучении распространения и бытования «Ростам Зала», при определении времени, места и обстоятельства записей вариантов эпоса. С помощью структурно-типологического метода выделены общие структурные единицы для всех вариантов – мотивы. Сравнительный анализ позволил выявить средства, объемы и возможности реализации мотивов в тексте.
Список литературы
1. Фирдоуси. Шахнаме / Фирдоус / пер. Ц. Б. Бану и А. А. Лахути ; коммент. А. А. Старикова ; под ред. А. А. Лахути и А. Н. Болдырева. – Москва : Изд-во АН, 1957–1989. – Т. 1. – 675 с. ; Т. 2. – 643 с. ; Т. 3. – 591 с. ; Т. 4. – 458 с. ; Т. 5. – 390 с. ; Т. 6. – 655 с.
2. Фирдоуси. Шахнаме (От сказания о Ростаме и Сохрабе до сказания о Ростеме и хакане Чина) : Т. 2 / Фирдоуси ; пер. с фарси Ц. Б. Бану ; коммент. А. А. Старикова. – Москва : Изд-во АН, 1960. – 643 с.
3. Сасунские удальцы. Армянский народный эпос : избранные варианты / пер., сост. и словарь-комментарии К. Мелик-Оганджаняна. – Ереван : Эдит Принт, 2008. – 571 с.
4. Հարությունյան Ս. Իրանական հոգևոր մշակույթի արտացոլումները հայ հին ավանդության մեջ // Իրան-Նամէ հանդես. – 1993. – թիվ 7. – էջ. 3–7. (На армянском яз.)
5. Хоренаци М. История Армении / Мовсес Хоренаци ; пер. с древнеарм., введение и прим. Г. Саркисяна. – Ереван : Айастан, 1990. – 291 с.
6. Агатангелос. История Армении / пер. с древнеарм. К. Тер-Давтяна и С. Аревшатяна. – Ереван : Наири, 2004. – 336 с.
7. Бузанд Ф. История Армении / Фавстос Бузанд ; пер. с древнеарм. М. Геворгяна ; ред. С. Т. Еремяна. – Ереван : АНА, 1953. – 256 с.
8. Շահսուվարյան Ավ. Շահնամեն և հայկական աղբյուրները. –Երևան : Հայաստան, 1967. – 190 էջ. (На армянском яз.)
9. Մելիք-Օհանջանյան Կ. Ֆիրդուսին և Իրանի վիպական մոտիվները Շահնամեում ու հայ մատենագրության մեջ // Ֆիրդուսի. – Երևան : Հայպետհրատ, 1934. – էջ. 1–116. (На армянском яз.)
10. Սրուանձտեանց Գ. Համով-հոտով. – Կ.Պոլիս : Գ.Պախտալեան տպ, 1884. – 585 էջ. (На армянском яз.)
11. Հովսեփյան Գ. «Ռուստամ Զալ» ժողովրդական վէպ // Ազգագրական հանդես. – 1901. – № 7–8. – էջ. 205–254. (На армянском яз.)
12. Խալաթեանց Բ. Իրանի հերոսները հայ ժողովրդի մէջ. – Փարիզ : Բանասեր, 1901. – 84 էջ. (На армянском яз.)
13. Հայ-քրդական վէպեր (գրառ․Ս․Հայկունի) // Էմինեան ազգագրական ժողովածու. – 1904. – հատ. 5. – էջ. 3–70. (На армянском яз.)
14. Ռուստամ Զալ (գրառ. Ե. Լալայան) // Ազգագրական հանդէս. – 1906. – № 14. – էջ. 69–85. (На армянском яз.)
15. Զալ օղլի Ռըստամ // Հայ ազգագրություն և բանահյուսություն, (Գեղարքունիք). Հատոր 14 / կազմ. Ռ. Գրիգորյան. – Երևան : ԳԱԱ, 1983․– էջ. 54–65. (На армянском яз.)
16. Ռոստամ Զալ. Հայ-իրանական դյուցազնավեպ / կազմ.՝ Ս. Հարությունյան, Հ. Համբարձումյան, Տ. Դալալյան, Ն.Վարդանյան, Ա.Պողոսյան, խմբ.՝ Հ. Համբարձումյան. – Երևան : ԳԱԱ ՀԱԻ, 2021. – 372 էջ. (На армянском яз.)
Epic Studies. 2021; : 19-25
The Armenian-Iranian epic Rostam Zal and the epic David of Sassoun
https://doi.org/10.25587/x7599-6864-5954-uAbstract
The article presents the history of the recording, publication and research of variants of the Armenian-Iranian epic Rostam Zal, as well as the epic’s geographical range and spreading ways. The genre features of Rostam Zal are analyzed, along with the genre features of the classic epic and their relevance to the Rostam Zal epic are highlighted and discussed, in particular, the national historical background, the nature of heroism, structural integrity, and ideological unity of the separate parts. The main motifs of the epic Rostam Zal are compared with the similar motifs of the Armenian folk epic Sasna Tsrer and fairy tales. The nature of the commonalities and possible influences are also discussed. Mythological motifs and the question of their links with Indo-European mythology are partially considered. For the first time in folklore studies, the article makes an attempt to systematize and classify all the existing versions of the epic Rostam Zal, and to present the features of their distribution and localization. Although some comparisons with the Armenian epic David of Sassоun and with the Iranian Shahnameh were made in the past, the limited number of variants did not allow researchers to conduct a complete and thorough study. The article provides a comprehensive comparison of Rostam Zal with the epic David of Sassoun, as well as a review of the previous studies. Although the epic was very popular in Armenia and was narrated until the 1970s, it has not been studied enough. Most of the research was carried out in the early 20th century, with very little investigated in the Soviet period. The study of this epic work is important not only from the point of view of folklore studies, but also from the point of view of studying the old Armenian-Iranian cultural ties and various interactions. Therefore, the relevance of the study of variants of the epic Rostam Zal is great. The study used the historical-comparative, geographical and structural-typological methods. We used the historical method when studying the distribution and existence of the epic Rostam Zal, determining the time, place of the recordings of the epic variants. Using the structural-typological method, we identified common structural units for all variants – motifs. Comparing them, we indicated the means, scope and possibilities of their realization in the text.
References
1. Firdousi. Shakhname / Firdous / per. Ts. B. Banu i A. A. Lakhuti ; komment. A. A. Starikova ; pod red. A. A. Lakhuti i A. N. Boldyreva. – Moskva : Izd-vo AN, 1957–1989. – T. 1. – 675 s. ; T. 2. – 643 s. ; T. 3. – 591 s. ; T. 4. – 458 s. ; T. 5. – 390 s. ; T. 6. – 655 s.
2. Firdousi. Shakhname (Ot skazaniya o Rostame i Sokhrabe do skazaniya o Rosteme i khakane China) : T. 2 / Firdousi ; per. s farsi Ts. B. Banu ; komment. A. A. Starikova. – Moskva : Izd-vo AN, 1960. – 643 s.
3. Sasunskie udal'tsy. Armyanskii narodnyi epos : izbrannye varianty / per., sost. i slovar'-kommentarii K. Melik-Ogandzhanyana. – Erevan : Edit Print, 2008. – 571 s.
4. Հարությունյան Ս. Իրանական հոգևոր մշակույթի արտացոլումները հայ հին ավանդության մեջ // Իրան-Նամէ հանդես. – 1993. – թիվ 7. – էջ. 3–7. (Na armyanskom yaz.)
5. Khorenatsi M. Istoriya Armenii / Movses Khorenatsi ; per. s drevnearm., vvedenie i prim. G. Sarkisyana. – Erevan : Aiastan, 1990. – 291 s.
6. Agatangelos. Istoriya Armenii / per. s drevnearm. K. Ter-Davtyana i S. Arevshatyana. – Erevan : Nairi, 2004. – 336 s.
7. Buzand F. Istoriya Armenii / Favstos Buzand ; per. s drevnearm. M. Gevorgyana ; red. S. T. Eremyana. – Erevan : ANA, 1953. – 256 s.
8. Շահսուվարյան Ավ. Շահնամեն և հայկական աղբյուրները. –Երևան : Հայաստան, 1967. – 190 էջ. (Na armyanskom yaz.)
9. Մելիք-Օհանջանյան Կ. Ֆիրդուսին և Իրանի վիպական մոտիվները Շահնամեում ու հայ մատենագրության մեջ // Ֆիրդուսի. – Երևան : Հայպետհրատ, 1934. – էջ. 1–116. (Na armyanskom yaz.)
10. Սրուանձտեանց Գ. Համով-հոտով. – Կ.Պոլիս : Գ.Պախտալեան տպ, 1884. – 585 էջ. (Na armyanskom yaz.)
11. Հովսեփյան Գ. «Ռուստամ Զալ» ժողովրդական վէպ // Ազգագրական հանդես. – 1901. – № 7–8. – էջ. 205–254. (Na armyanskom yaz.)
12. Խալաթեանց Բ. Իրանի հերոսները հայ ժողովրդի մէջ. – Փարիզ : Բանասեր, 1901. – 84 էջ. (Na armyanskom yaz.)
13. Հայ-քրդական վէպեր (գրառ․Ս․Հայկունի) // Էմինեան ազգագրական ժողովածու. – 1904. – հատ. 5. – էջ. 3–70. (Na armyanskom yaz.)
14. Ռուստամ Զալ (գրառ. Ե. Լալայան) // Ազգագրական հանդէս. – 1906. – № 14. – էջ. 69–85. (Na armyanskom yaz.)
15. Զալ օղլի Ռըստամ // Հայ ազգագրություն և բանահյուսություն, (Գեղարքունիք). Հատոր 14 / կազմ. Ռ. Գրիգորյան. – Երևան : ԳԱԱ, 1983․– էջ. 54–65. (Na armyanskom yaz.)
16. Ռոստամ Զալ. Հայ-իրանական դյուցազնավեպ / կազմ.՝ Ս. Հարությունյան, Հ. Համբարձումյան, Տ. Դալալյան, Ն.Վարդանյան, Ա.Պողոսյան, խմբ.՝ Հ. Համբարձումյան. – Երևան : ԳԱԱ ՀԱԻ, 2021. – 372 էջ. (Na armyanskom yaz.)
