Журналов:     Статей:        

Эпосоведение. 2021; : 14-29

Этнический характер казахского героического эпоса «Алпамыс»

Коныратбай Т. А.

https://doi.org/10.25587/w4013-1717-6780-j

Аннотация

   Рассматривается этнический характер казахского героического эпоса. Несмотря на научные постулаты корифеев науки – С. Е. Малова, В. М. Жирмунского, В. Я. Проппа, Б. Н. Путилова, И. В. Пухова, Л. И. Емельянова, В. М. Гацака, С. Ю. Неклюдова и др., фольклористика советского периода не обращала достаточно внимания на определение этнического характера героического эпоса. Ученые внедряли в научный обиход все новые методологические установки, тем не менее некоторые познавательные возможности эпоса оставались в тени. Эпос «Алпамыс» всесторонне изучался учеными советского и постсоветского периода. В работах таких известных литературоведов и фольклористов, как А. С. Орлов, Х. Т. Зарифов, Л. С. Соболев, М. О. Ауэзов, М. С. Сильченко, Н. С. Смирнова, А. Х. Маргулан, А. С. Мирбадалева, М. М. Сагитова, Ф. И. Урманчеев, К. М. Максетов, И. Г. Закиров, Р. Г. Ягафаров и др., данное героическое сказание было изучено с различных научных позиций. Почти все они, за исключением фольклористов более позднего периода, отмечали, что генезис эпоса «Алпамыс» невозможно связать с единичным историческим событием. И тем не менее в исследованиях А. С. Орлова, В. М. Жирмунского, Х. Т. Зарифова была осуществлена попытка определения эпохи формирования эпоса.

   Новизна настоящей работы продиктована изучением казахской версии эпоса «Алпамыс» на основе этнических сведений путем генетического метода исследования.

   Методологические изыскания, разрабатываемые представителями русской советской фольклористики, служили образцом для фольклористов Казахстана. Однако в силу отсутствия этнонимов в русских былинах, о чем твердил еще В. Я. Пропп, советскими фольклористами не была изучена проблема этнической принадлежности различных племен, отраженных в героических сказаниях того или иного народа. Ведущими учеными советского времени не была разработана методология изучения эпического наследия во взаимосвязи с этнической историей.

   Этим и определяется актуальность настоящей работы.

   «Алпамыс» – эпическое наследие многих тюркоязычных народов. Имеются казахские, узбекские, каракалпакские, татарские, башкирские, алтайские и др. версии. Однако настоящее исследование ограничивается изучением этнических сведений лишь в казахском героическом эпосе «Алпамыс». В процессе исследования научной обработке подвергались многочисленные топонимы (Байсин, Жидели Байсын), этнонимы (конырат, калмак) и антропонимы (Алпамыс, Баршын, Гоклан), которые формировались на территории всего Центрально-Азиатского региона. Эпос «Алпамыс» изобилует ономастической номенклатурой, которая проливает свет на этническую историю среднеазиатских народов. На основе топонима Байсын, например, затрагиваются такие познавательные сферы, на которые долгое время не обращали внимания фольклористы различных времен. В процессе решения основных задач исследования использованы текстологические сравнения, типологические, историко-генетические методы исследования, которые позволяют определить полистадиальный характер героического эпоса. В статье предпринимается попытка разработки изучения героического эпоса во взаимосвязи с этнической историей тюркоязычных народов, что представляет собой новое направление для эпосоведения современного периода.

Список литературы

1. Этническая история и фольклор / отв. ред. Р. С. Липец. – Москва : Наука, 1977. – 260 с.

2. Налепин А. Л. Изучение проблем историзма в американской фольклористике (Краткий анализ) / А. Л. Налепин ; отв. ред. В. М. Гацак // Фольклор. Проблемы историзма. – Москва : Наука, 1988. – С. 42–71.

3. Абаев В. И. Нартовский эпос / В. И. Абаев // Известия Северо-Осетинского научно-исследовательского института. – 1945. – Т. 10. – Вып. 1. – С. 58–64.

4. Kongyratbay T., Kongyratbay K. Hermeneutical aspects of Kazakh heroic epic study // Middle East Journal of Scientific Research. – 2013. – № 18 (9). – Pp. 1330–1334. – DOI: 1065829/idosi.mejsr. 2013.18.9.12373. (На англ. яз.)

5. Валитова А. А. Татарская версия эпического сказания «Алпамыш» / А. А. Валитова ; авт.-сост. Г. Д. Санжеев, Р. А. Аганин // Тюрко-монгольское языкознание и фольклористика. – Москва : Изд-во вост. лит-ры, 1960. – С. 173–209.

6. Жирмунский В. М. Сказание об Алпамыше и богатырская сказка / В. М. Жирмунский. – Москва : Изд-во вост. лит-ры, 1960. – 334 с.

7. Жирмунский В. М. Узбекский народный героический эпос / В. М. Жирмунский, Х. Т. Зарифов. – Москва : ОГИЗ, 1947. – 570 с.

8. Айымбетов К. А. Каракалпакские народные сказители : автореф. дис. … к. филол. н. / К. А. Айымбетов. – Ташкент, 1965. – 22 с.

9. Сагитов И. Т. Каракалпакские версии «Алпамыса» / И. Т. Сагитов ; отв. ред. В. И. Чичерин, Х. Т. Зарифов // Об эпосе «Алпамыш» : Материалы по обсуждению эпоса «Алпамыш». – Ташкент : АН УзССР, 1959. – С. 178–186.

10. Смирнова Н. С. О казахских версиях «Алпамыса» / Н. С. Смирнова, Т. О. Сыдыков ; отв. ред. М. С. Сильченко // Алпамыс батыр. – Алма-Ата : АН КазССР, 1961. – С. 429–487.

11. Коныратбаев А. К. История казахского фольклора А. К. Коныратбаев. – Алматы : Ана тили, 1991. – 288 с. (На казахском яз.)

12. Бердибай Р. Б. Эпос мировой известности / Р. Б. Бердибай // Егемен Казахстан. – 1999. – № 136–137. – С. 3. (На казахском яз.)

13. Артыкбаев Ж. О. Источники казахской истории / Ж. О. Артыкбаев // История казахов. – 1997. – № 5. – С. 15–24. (На казахском яз.)

14. Толыбеков С. Летопись казахского народа / С. Толыбеков. – Алматы : Казахстан, 1992. – 144 с. (На казахском яз.)

15. Таракты Акселеу. Устная история. – Алматы : Билим, 1994. – 264 с. (На казахском яз.)

16. Рашид ад-Дин. Сборник летописей : Т. 1 : Кн. 1. – Москва ; Ленинград : Изд-во АН СССР, 1952. – 221 с.

17. Кадыргали Жалайри. Сборник летописей. – Алматы : Казахстан, 1997. – 128 с. (На казахском яз.)

18. Абулгазы. Родословная тюрков / Абулгазы. – Алматы : Ана тили, 1992. – 208 с. (На казахском яз.)

19. Генеалогия племени конырат и рассказы / сост. М. Еримбетов. – Алматы : Жалын, 1993. – 136 с. (На казахском яз.)

20. Бартольд В. В. Сочинения : Т. 1. Туркестан в эпоху монгольского нашествия / В. В. Бартольд. – Москва : Изд-во вост. лит-ры, 1963. – 759 с.

21. Абдраманулы А. Народный мудрец Сары би и летопись племени конырат / А. Абдраманулы. – Алматы : Рауан-Демеу, 1992. – 92 с. (На казахском яз.)

22. Тынышпаев М. Материалы к истории киргиз-казахского народа / М. Тынышпаев. – Ташкент : Вост. отд. кирг. гос. изд-ва, 1925. – 62 с.

23. Валиханов Ч. Ч. Избранные : 2-е изд. / Ч. Ч. Валиханов – Алматы : Жазушы, 1975. – 560 с.

24. Халид К. Тауарих хамса / Курбангали Халид. – Алматы : Казахстан, 1992. – 304 б. (На казахском яз.)

25. Аристов Н. А. Заметки об этническом составе тюрских племен и народностей и сведения об их численности / Н. А. Аристов // Живая старина. – 1896. – Т. 6. – Вып. III –IV. – С. 277–456.

26. Толстова Л. С. Исторические предания южного Приаралья / Л. С. Толстова. – Москва : Наука, 1984. – 246 с.

27. Зарифов Х. Т. Основные мотивы эпоса «Алпамыш» / Х. Т. Зарифов ; отв. ред. В. И. Чичерин, Х. Т. Зарифов // Об эпосе «Алпамыш» : Материалы по обсуждению эпоса «Алпамыш». – Ташкент : АН УзССР, 1959. – С. 6–25.

28. Шейбаниада. История монголо-тюрков на джагатайском диалекте с пер., примеч. и прилож., изд. И. Березиным. – Казань : Унив. тип., 1849. – 80 с.

29. Жирмунский В. М. Сравнительное литературоведение. Восток и Запад / В. М. Жирмунский. – Ленинград : Наука, 1979. – С. 314–335.

30. Урманчеев Ф. И. Древнейшие истоки узбекского героического эпоса «Алпамыш» / Ф. И. Урманчеев // Эпос «Алпамыш» и эпическое творчество народов мира : материалы Международной конференции. – Термиз : Фан, 1999. – С. 126.

31. Урманчеев Ф. И. Тюркский героический эпос. Сравнительно-исторические очерки / Ф. И. Урманчеев – Казань : ИЯЛИ, 2015. – 448 с.

32. Ягафаров Р. Г. Башкирский народный эпос «Алпамша и Барсынхлу» : генезис, специфика, поэтика : автореф. дис. … к. филол. н. / Р. Г. Ягафаров. – Казань, 2007. – 27 с.

33. Снесарев Г. П. Объяснительная записка к «Карте расселения узбеков на территории Хорезмской области (конец XIX – начало XX вв.)» / Г. П. Снесарев // Хозяйственно-культурные традиции народов Средней Азии и Казахстана. – Москва : Наука, 1975. – С. 75–94.

34. Васильева Г. П. Преобразование быта и этнические процессы в Северном Туркменистане / Г. П. Васильева. – Москва : Наука, 1969. – 390 с.

35. Коныратбаев А. Казахский эпос и тюркология / А. Коныратбаев. – Алматы : Наука, 1987. – 387 с. (На казахском яз.)

36. Моисеев В. А. Джунгарское ханство и казахи ХVІІ–ХVІІІ вв. / В. А. Моисеев. – Алматы : Гылым, 1991. – 238 с.

37. Казахи. Историко-этнографические очерки / отв. ред. С. П. Толстов. – Ленинград : АН СССР, 1930. – 334 с.

38. Бартольд В. В. История турецко-монгольских народов. Конспект лекций читанных студентам Казахского Высшего педагогического института в 1926–1927 учебном году / В. В. Бартольд. – Ташкент : Изд-во Каз. Выс. пед. института, 1928. – 35 с.

39. Тревер К. В. История народов Узбекистана : Т. 2 / К. В. Тревер, А. Ю. Якубовский, М. Э. Воронец. – Ташкент : АН УзССР, 1947. – 517 с.

40. Гафуров А. Имя и история. Об именах арабов, персов, таджиков и тюрков. Словарь / А. Гафуров. – Москва : Наука, 1987. – 221 с.

41. Босфорт К. Э. Мусульманские династии / К. Э. Босфорт. – Москва : Наука, 1971. – 324 с.

42. Маргулан А. Х. Древние сказания и легенды / А. Х. Маргулан. – Алматы : Жазушы, 1985. – 368 с. (На казахском яз.)

43. Кононов А. Н. Родословная туркмен, сочинение Абул-гази хана хивинского / А. Н. Кононов. – Москва ; Ленинград : Изд-во АН СССР, 1958. – 190 с.

44. Мухамед Хайдар Дулати. Тарих-и Рашиди / Мухамед Хайдар Дулати. – Алматы : Санат, 1999. – 656 с. (На казахском яз.)

45. Султанов Т. И. Кочевые племена Приаралья в XV–XVII в. (Вопросы этнической и социальной истории) / Т. И. Султанов. – Москва : Наука, 1982. – 133 с.

46. Карпов Г. И. Племенной и родовой состав туркмен. Территория и население Бухары и Хорезма : Ч. 1 / Г. И. Карпов. – Ташкент : Изд-во ТуркГУ, 1926. – 304 с.

47. Молдобаев И. Б. Эпос «Манас» как историко-этнографический источник / И. Б. Молдобаев // Советская тюркология. – 1989. – № 3. – С. 17–23.

48. Коныратбай Т. А. К методологии изучения этнического характера героического эпоса (историографические аспекты) / Т. А. Коныратбай // Вестник Северо-Восточного федерального университета имени М. К. Аммосова : Серия Эпосоведение. – 2020. – № 1. – С. 5–22. – DOI: 10.25587/SVFU.2020.17.58362.

49. Грумм-Гржимайло Г. Е. Историческое прошлое Бэйшаня в связи с историей Средней Азии / Г. Е. Грумм-Гржимайло. – Санкт-Петербург : Киршбаум, 1898. – 127 с.

50. Малявкин А. Г. Танские хроники о государствах Центральной Азии. Тексты и исследования / А. Г. Малявкин – Новосибирск : Наука, 1989. – 431 с.

Epic Studies. 2021; : 14-29

Ethnic character of the Kazakh heroic epic Alpamys

Kongyratbay T. A.

https://doi.org/10.25587/w4013-1717-6780-j

Abstract

   The article is devoted to the study of the ethnic character of the Kazakh heroic epic. Despite the academic postulates of the luminaries of science – S. E. Malov, V. M. Zhirmunsky, V. Ya. Propp, B. N. Putilov, I. V. Pukhov, L. I. Emelyanov, V. M. Gatsak, S. Yu. Neklyudov, etc., the folklore studies of the Soviet period did not determine the ethnic character of the heroic epic. The scholars introduced new methodological guidelines into academic use, but the cognitive possibilities of the epic remained in the shadows. The Alpamys epic was comprehensively studied by scholars of the Soviet and post-Soviet periods. In the works of famous literary critics and folklorists, such as A. S. Orlov, Kh. T. Zarifov, L. S. Sobolev, M. O. Auezov, M. S. Silchenko, N. S. Smirnova, A. Kh. Margulan, A. S. Mirbadaleva, M. M. Sagitova, F. I. Urmancheev, K. M. Maksetov, I. G. Zakirov, R. G. Yagafarov, and etc., this heroic tale was studied from various academic positions. Almost all of them, with the exception of folklorists of a later period, noted that the genesis of the Alpamys epic cannot be connected with a single historical event. Nevertheless, in the studies of A. S. Orlov, V. M. Zhirmunsky, and Kh. T. Zarifov, an attempt was made to determine the epoch of the formation of the epic.
   The novelty of this work is dictated by the study of the Kazakh version of the Alpamys epic on the basis of the ethnic-genetic method of research. In the mid 1950s, following the V. Ya. Propp’s statement that “the epic goes not behind history, but ahead, and expresses the age-old ideals of the people”, the previously withdrawn epic tales of various peoples were returned, the folklorists of the Union republics were guided by the advanced research of Soviet scholars from Moscow and Leningrad. Kazakh folklorists, for example, covered the problems of Kazakh folklore on the basis of the methodological guidelines of the leading Soviet scholars of that time. Thus, following the collection “Typological Studies on Folklore” (1975), a collective monograph “Typology of Kazakh Folklore” (1981) was published in Kazakhstan. After the publication of the collection “Folklore. Problems of Historicism” (1988), the M. O. Auezov Institute of Literature and Art of the Academy of Sciences of the Kazakh SSR prepared a monograph “Historicism of Kazakh Folklore” (1993). As we can see, the methodological research developed by representatives of the Russian Soviet folklore studies served as a model for the folklorists of Kazakhstan. However, due to the lack of ethnonyms in Russian epics, as V. Ya. Propp had already said, Soviet folklorists did not study the problem of the ethnicity of various tribes reflected in the heroic tales of a particular people. This also applies to the epic heritage of the Kazakh people, including Alpamys, since many phenomena recognized as the phenomenon of epic idealization are confirmed in real life. The historicity of the heroic epic is confirmed by many observations. Thus, the leading scholars of the Soviet era did not develop a methodology for studying the epic heritage in connection with ethnic history.

   This determines the relevance of this work.
   Alpamys is an epic heritage of many Turkic-speaking peoples. There are Kazakh, Uzbek, Karakalpak, Tatar, Bashkir, Altai, etc. versions. However, this study is limited to the study of ethnic information in the Kazakh version of the Alpamys heroic epic. In the course of the research, numerous toponyms (Baisin, Zhideli Baisyn), ethnonyms (konyrat, kalmak) and anthroponyms (Alpamys, Barshyn, Goklan), which were formed on the territory of the entire Central Asian region, were subjected to academic processing. The Alpamys epic is repleted with onomastic nomenclature, which sheds light on the ethnic history of the Central Asian peoples. On the basis of the toponym Baisyn, for instance, such cognitive areas are affected, which for a long time were not paid attention to by folklorists of various times. The article attempts to develop the study of the heroic epic in connection with the ethnic history of the Turkic-speaking peoples, which is a new direction for the epic studies of the modern period.

References

1. Etnicheskaya istoriya i fol'klor / otv. red. R. S. Lipets. – Moskva : Nauka, 1977. – 260 s.

2. Nalepin A. L. Izuchenie problem istorizma v amerikanskoi fol'kloristike (Kratkii analiz) / A. L. Nalepin ; otv. red. V. M. Gatsak // Fol'klor. Problemy istorizma. – Moskva : Nauka, 1988. – S. 42–71.

3. Abaev V. I. Nartovskii epos / V. I. Abaev // Izvestiya Severo-Osetinskogo nauchno-issledovatel'skogo instituta. – 1945. – T. 10. – Vyp. 1. – S. 58–64.

4. Kongyratbay T., Kongyratbay K. Hermeneutical aspects of Kazakh heroic epic study // Middle East Journal of Scientific Research. – 2013. – № 18 (9). – Pp. 1330–1334. – DOI: 1065829/idosi.mejsr. 2013.18.9.12373. (Na angl. yaz.)

5. Valitova A. A. Tatarskaya versiya epicheskogo skazaniya «Alpamysh» / A. A. Valitova ; avt.-sost. G. D. Sanzheev, R. A. Aganin // Tyurko-mongol'skoe yazykoznanie i fol'kloristika. – Moskva : Izd-vo vost. lit-ry, 1960. – S. 173–209.

6. Zhirmunskii V. M. Skazanie ob Alpamyshe i bogatyrskaya skazka / V. M. Zhirmunskii. – Moskva : Izd-vo vost. lit-ry, 1960. – 334 s.

7. Zhirmunskii V. M. Uzbekskii narodnyi geroicheskii epos / V. M. Zhirmunskii, Kh. T. Zarifov. – Moskva : OGIZ, 1947. – 570 s.

8. Aiymbetov K. A. Karakalpakskie narodnye skaziteli : avtoref. dis. … k. filol. n. / K. A. Aiymbetov. – Tashkent, 1965. – 22 s.

9. Sagitov I. T. Karakalpakskie versii «Alpamysa» / I. T. Sagitov ; otv. red. V. I. Chicherin, Kh. T. Zarifov // Ob epose «Alpamysh» : Materialy po obsuzhdeniyu eposa «Alpamysh». – Tashkent : AN UzSSR, 1959. – S. 178–186.

10. Smirnova N. S. O kazakhskikh versiyakh «Alpamysa» / N. S. Smirnova, T. O. Sydykov ; otv. red. M. S. Sil'chenko // Alpamys batyr. – Alma-Ata : AN KazSSR, 1961. – S. 429–487.

11. Konyratbaev A. K. Istoriya kazakhskogo fol'klora A. K. Konyratbaev. – Almaty : Ana tili, 1991. – 288 s. (Na kazakhskom yaz.)

12. Berdibai R. B. Epos mirovoi izvestnosti / R. B. Berdibai // Egemen Kazakhstan. – 1999. – № 136–137. – S. 3. (Na kazakhskom yaz.)

13. Artykbaev Zh. O. Istochniki kazakhskoi istorii / Zh. O. Artykbaev // Istoriya kazakhov. – 1997. – № 5. – S. 15–24. (Na kazakhskom yaz.)

14. Tolybekov S. Letopis' kazakhskogo naroda / S. Tolybekov. – Almaty : Kazakhstan, 1992. – 144 s. (Na kazakhskom yaz.)

15. Tarakty Akseleu. Ustnaya istoriya. – Almaty : Bilim, 1994. – 264 s. (Na kazakhskom yaz.)

16. Rashid ad-Din. Sbornik letopisei : T. 1 : Kn. 1. – Moskva ; Leningrad : Izd-vo AN SSSR, 1952. – 221 s.

17. Kadyrgali Zhalairi. Sbornik letopisei. – Almaty : Kazakhstan, 1997. – 128 s. (Na kazakhskom yaz.)

18. Abulgazy. Rodoslovnaya tyurkov / Abulgazy. – Almaty : Ana tili, 1992. – 208 s. (Na kazakhskom yaz.)

19. Genealogiya plemeni konyrat i rasskazy / sost. M. Erimbetov. – Almaty : Zhalyn, 1993. – 136 s. (Na kazakhskom yaz.)

20. Bartol'd V. V. Sochineniya : T. 1. Turkestan v epokhu mongol'skogo nashestviya / V. V. Bartol'd. – Moskva : Izd-vo vost. lit-ry, 1963. – 759 s.

21. Abdramanuly A. Narodnyi mudrets Sary bi i letopis' plemeni konyrat / A. Abdramanuly. – Almaty : Rauan-Demeu, 1992. – 92 s. (Na kazakhskom yaz.)

22. Tynyshpaev M. Materialy k istorii kirgiz-kazakhskogo naroda / M. Tynyshpaev. – Tashkent : Vost. otd. kirg. gos. izd-va, 1925. – 62 s.

23. Valikhanov Ch. Ch. Izbrannye : 2-e izd. / Ch. Ch. Valikhanov – Almaty : Zhazushy, 1975. – 560 s.

24. Khalid K. Tauarikh khamsa / Kurbangali Khalid. – Almaty : Kazakhstan, 1992. – 304 b. (Na kazakhskom yaz.)

25. Aristov N. A. Zametki ob etnicheskom sostave tyurskikh plemen i narodnostei i svedeniya ob ikh chislennosti / N. A. Aristov // Zhivaya starina. – 1896. – T. 6. – Vyp. III –IV. – S. 277–456.

26. Tolstova L. S. Istoricheskie predaniya yuzhnogo Priaral'ya / L. S. Tolstova. – Moskva : Nauka, 1984. – 246 s.

27. Zarifov Kh. T. Osnovnye motivy eposa «Alpamysh» / Kh. T. Zarifov ; otv. red. V. I. Chicherin, Kh. T. Zarifov // Ob epose «Alpamysh» : Materialy po obsuzhdeniyu eposa «Alpamysh». – Tashkent : AN UzSSR, 1959. – S. 6–25.

28. Sheibaniada. Istoriya mongolo-tyurkov na dzhagataiskom dialekte s per., primech. i prilozh., izd. I. Berezinym. – Kazan' : Univ. tip., 1849. – 80 s.

29. Zhirmunskii V. M. Sravnitel'noe literaturovedenie. Vostok i Zapad / V. M. Zhirmunskii. – Leningrad : Nauka, 1979. – S. 314–335.

30. Urmancheev F. I. Drevneishie istoki uzbekskogo geroicheskogo eposa «Alpamysh» / F. I. Urmancheev // Epos «Alpamysh» i epicheskoe tvorchestvo narodov mira : materialy Mezhdunarodnoi konferentsii. – Termiz : Fan, 1999. – S. 126.

31. Urmancheev F. I. Tyurkskii geroicheskii epos. Sravnitel'no-istoricheskie ocherki / F. I. Urmancheev – Kazan' : IYaLI, 2015. – 448 s.

32. Yagafarov R. G. Bashkirskii narodnyi epos «Alpamsha i Barsynkhlu» : genezis, spetsifika, poetika : avtoref. dis. … k. filol. n. / R. G. Yagafarov. – Kazan', 2007. – 27 s.

33. Snesarev G. P. Ob\"yasnitel'naya zapiska k «Karte rasseleniya uzbekov na territorii Khorezmskoi oblasti (konets XIX – nachalo XX vv.)» / G. P. Snesarev // Khozyaistvenno-kul'turnye traditsii narodov Srednei Azii i Kazakhstana. – Moskva : Nauka, 1975. – S. 75–94.

34. Vasil'eva G. P. Preobrazovanie byta i etnicheskie protsessy v Severnom Turkmenistane / G. P. Vasil'eva. – Moskva : Nauka, 1969. – 390 s.

35. Konyratbaev A. Kazakhskii epos i tyurkologiya / A. Konyratbaev. – Almaty : Nauka, 1987. – 387 s. (Na kazakhskom yaz.)

36. Moiseev V. A. Dzhungarskoe khanstvo i kazakhi KhVІІ–KhVІІІ vv. / V. A. Moiseev. – Almaty : Gylym, 1991. – 238 s.

37. Kazakhi. Istoriko-etnograficheskie ocherki / otv. red. S. P. Tolstov. – Leningrad : AN SSSR, 1930. – 334 s.

38. Bartol'd V. V. Istoriya turetsko-mongol'skikh narodov. Konspekt lektsii chitannykh studentam Kazakhskogo Vysshego pedagogicheskogo instituta v 1926–1927 uchebnom godu / V. V. Bartol'd. – Tashkent : Izd-vo Kaz. Vys. ped. instituta, 1928. – 35 s.

39. Trever K. V. Istoriya narodov Uzbekistana : T. 2 / K. V. Trever, A. Yu. Yakubovskii, M. E. Voronets. – Tashkent : AN UzSSR, 1947. – 517 s.

40. Gafurov A. Imya i istoriya. Ob imenakh arabov, persov, tadzhikov i tyurkov. Slovar' / A. Gafurov. – Moskva : Nauka, 1987. – 221 s.

41. Bosfort K. E. Musul'manskie dinastii / K. E. Bosfort. – Moskva : Nauka, 1971. – 324 s.

42. Margulan A. Kh. Drevnie skazaniya i legendy / A. Kh. Margulan. – Almaty : Zhazushy, 1985. – 368 s. (Na kazakhskom yaz.)

43. Kononov A. N. Rodoslovnaya turkmen, sochinenie Abul-gazi khana khivinskogo / A. N. Kononov. – Moskva ; Leningrad : Izd-vo AN SSSR, 1958. – 190 s.

44. Mukhamed Khaidar Dulati. Tarikh-i Rashidi / Mukhamed Khaidar Dulati. – Almaty : Sanat, 1999. – 656 s. (Na kazakhskom yaz.)

45. Sultanov T. I. Kochevye plemena Priaral'ya v XV–XVII v. (Voprosy etnicheskoi i sotsial'noi istorii) / T. I. Sultanov. – Moskva : Nauka, 1982. – 133 s.

46. Karpov G. I. Plemennoi i rodovoi sostav turkmen. Territoriya i naselenie Bukhary i Khorezma : Ch. 1 / G. I. Karpov. – Tashkent : Izd-vo TurkGU, 1926. – 304 s.

47. Moldobaev I. B. Epos «Manas» kak istoriko-etnograficheskii istochnik / I. B. Moldobaev // Sovetskaya tyurkologiya. – 1989. – № 3. – S. 17–23.

48. Konyratbai T. A. K metodologii izucheniya etnicheskogo kharaktera geroicheskogo eposa (istoriograficheskie aspekty) / T. A. Konyratbai // Vestnik Severo-Vostochnogo federal'nogo universiteta imeni M. K. Ammosova : Seriya Eposovedenie. – 2020. – № 1. – S. 5–22. – DOI: 10.25587/SVFU.2020.17.58362.

49. Grumm-Grzhimailo G. E. Istoricheskoe proshloe Beishanya v svyazi s istoriei Srednei Azii / G. E. Grumm-Grzhimailo. – Sankt-Peterburg : Kirshbaum, 1898. – 127 s.

50. Malyavkin A. G. Tanskie khroniki o gosudarstvakh Tsentral'noi Azii. Teksty i issledovaniya / A. G. Malyavkin – Novosibirsk : Nauka, 1989. – 431 s.