Эпосоведение. 2022; : 18-33
Фольклорно-мифологическое происхождение «Коркыт-Ата» и его трансформация в «Китаби-деде Коркуд»
https://doi.org/10.25587/w2613-7333-3808-tАннотация
Величественный памятник тюркских народов «Китаби-Деде Коркуд» более двухсот лет исследуется учеными с разных точек зрений. В казахских источниках «Деде Коркут» встречается не только в указанной форме, но и в виде «Хорхут», «Коркыт» или «Коркыт Ата». Истоками «Коркут Ата» являются мифологические предания, легенды, сказания о «Хорхуте», «Коркыт Ате», распространившиеся от Южной Сибири, Сырдарьи вплоть до восточных берегов Каспийского моря, когда кипчаки и огузы, разбросанные по Туркестану и постепенно отколовшиеся от кипчаков огузские племена, будучи неоднородными, стали перемещаться в строну Южного и Северного Кавказа и жили оседлой жизнью на обширных территориях. Огузы создали здесь своё государство, воины которого защищали его от набегов иноземных захватчиков. Для защиты страны, безусловно, необходим был признанный мудрый наставник, определяющий сущностные ориентиры жизни и деятельности этноса. Таковым был дальновидный мудрец Деде Коркуд. Именно его именем нарекли оригинальный и непревзойдённый памятник «Китаби-Деде Коркуд», дошедший до нас в двенадцати песнях, объединённых под единым структурно-композиционным и идейно-художественным воплощением. Памятник потому и называется «Книгой моего Деда Коркуда», что она как настоящая книга средневековой мудрости достаточно совершенна и отточенна как по форме (архитектонике), так и по содержанию. Несмотря на то, что между «Коркыт Ата» и «Китаби-Деде Коркуд» имеются естественные архетипические связи, тем не менее «Книга…» во многих отношениях отличается от сказания «Коркут Ата». Это касается не только ареала распространения, но и других ключевых моментов, нашедших место в тексте эпоса. На наш взгляд, несмотря на некоторую общность и сходство черт, «Коркут Ата» в жанрово-художественном отношении не воплотил все константы, релевантные для жанра эпоса, хотя отдельные элементы его там все же просматриваются.
Основной целью данного исследования является изучение общих и отличительных особенностей Туркестанского «Коркут Ата» от Азербайджанского «Китаби-Деде Коркуд».
Материалом исследования служат мифологические предания, легенды и сказания о «Коркут Ате» и песни «Китаби-Деде Коркуд» в азербайджанском осмыслении и трактовке.
Предметом исследования являются не только образцы эпоса в казахском устном народном творчестве, сказительском искусстве, но и отдельные проблемы огузского эпоса «Китаби-Деде Коркуд».
Теоретико-методологическую базу нашего исследования составляют как общие положения диалектики мифа, так и научно-теоретические взгляды известных азербайджанских, казахских, русских и других фольклористов, эпосоведов относительно проблем, связанных с научным осмыслением изучаемого материала.
Научная новизна исследования состоит в том, что в ней делается попытка квалифицировать мифологические предания, легенды и сказания о «Коркут Ате» и огузский эпос «Китаби-Деде Коркуд» в сравнительно-типологическом аспекте.
В данном случае специально не останавливаемся над имеющимися дрезденским и ватиканским вариантами. Для нас необходимым является представить кипчакский ландшафт «Коркут Ата» в сравнении с огузским «Китаби-Деде Коркуд». В исследовании, где это необходимо, использованы подходы установления сравнительно-сопоставительных, мифолого-исторических, сюжетно-фабульных соответствий.
Список литературы
1. Кор-оглы Х. Г. Огузский героический эпос / Х. Г. Короглы. – Москва : Наука, 1976. – 239 с.
2. Koroğlu X. Oğuz qəhrəmanlıq eposu. Bakı, “Yurd”, 1999, 243 s. (на азерб. яз.).
3. История Казахской ССР с древнейших времён до наших дней : В 5-ти т. : Т. 1. – Алма-Ата : Наука, 1977. – 558 с.
4. Агаджанов С. Г. Очерки истории огузов и туркмен Средней Азии IX-XIII вв. / С. Г. Агаджанов. – Ашхабад : Илым, 1969. – 295 с.
5. Каскабасов С. А. Корни общие и древние. Проблемы фольклорных связей. «Деде Коркут»… на казахской почве / С. А. Каскабасов // Азербайджанско-казахские литературные связи : Ист. пути и судьбы развития. – Баку, Элм, 1990. – С. 10-37.
6. Коркыт ата. Энциклопедический сборник. – Алма-Аты, 1999. – С. 113-114.
7. «Тарих» – История Казахстана – школьникам / Путешествие во времени. – [Электронный ресурс]. URL: http://tarih-begalinka.kz/ru/timetravel/ (дата обращения: 05. 12. 2021).
8. Коркыт Ата. [Электронный ресурс]. URL: bibliotekar.kz. (дата обращения: 07. 12. 2021).
9. Жубанов А. Струны столетий / А. Жубанов. – Алма-Ата : Казгослитиздат, 1958. – 395 с.
10. Маргулан Э. Коркут ата амipi мен афсаналары / Э. Маргулан // Жылдыз. – 1983. – № 4 (на казах. яз.)
11. Коркыт ата. Антология казахской музыки. [Электронный ресурс]. URL: http://silkadv.com/ru/node/1565 (дата обращения: 21. 12. 2021).
12. Жирмунский В. М. Огузский героический эпос и «Книга Коркута» / В. М. Жирмунский, А. Н. Кононов // Книга моего деда Коркута : огузский героический эпос. Москва ; Ленинград : Издательство Академии наук СССР, 1962. – 299 с.
13. Центрально-Казахстанская Академия. Кобызшы Коркыт Ата [Электронный ресурс]. URL: https://infourok.ru/prezentaciya-po-muzike-na-temu-kobizshi-korkit-ata-nachalnie-klassi-1466549.html. (дата обращения: 08. 12. 2021).
14. Ercilasun A. B. Sunuş // Kamran Aliyev. Açık kitap: Dede Korkut. Istanbul, “Ötüken neşriyat A.Ş.”, 2018, s. 9-12 (на турец. яз).
15. “Kitabi-Dədə Qorqud” // Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası. V c. Bakı, Azərbaycan Sovet Ensiklopediyasının Baş Redaksiyası, 1981, s. 408-409 (на азерб. яз.).
16. Kitabi-Dədə Qorqud Ensiklopediyası. İki cild. I cild. Bakı, Yeni nəşrlər Evi, 2000 – 376 s. (на азерб. яз.).
17. Əliyev H. Milli varlığlımızın mötəbər qaynağı / Kitabi Dədə Qorqud Ensiklopediyası. 2 c., 1 c. Bakı, Yeni nəşrlər Evi, 2000, s. 5-12 (на азерб. яз.).
18. Коркут Ата китабы : Оғыздардын батырлык жырлары : Эпос // Ауд. Ə.Коныратбаев. Алма-Ата, «Жазушы», 1986, 128 . (на казах. яз.).
19. Коркут Ата : огуздарын батырлык эпосы // Ауд. Ə. Дербисалин. – Алматы, «Казахстан», 1993. – 64 б. (на казах. яз.).
20. Коркут Ата кiтабы / Тypik тiлiнен ауд. Б. Исаков. – Алматы, «Жазушы», 1994. – 160 б. (на казах. яз.).
21. Тебегенов Т. «Коркыт Ата китабы» и традиции искусства акынов и жыршы в литературе тюркских народов / Т. Тебегенов // «Kitabi-Dədə Qorqud» və türk dünyası. “Kitabi-Dədə Qorqud”un tərcüməsi və nəşrinin 200 illiyinə həsr olunmuş Beynəlxalq Elmi konfransın materialları. 29 dekabr 2015-ci il. – Bakı, 2015. – S. 27-35.
22. Булдыбай А. Дадем Коркут и типология эпических сказителей тюркского народа / А. Булдыбай // BDU “Kitabi-Dədə Qorqud” və türk dünyası. “Kitabi-Dədə Qorqud”un tərcüməsi və nəşrinin 200 illiyinə həsr olunmuş Beynəlxalq elmi konfransın materialları. 29 dekabr 2015-i il. – Bakı, 2015. – S. 71-77.
23. Джамиль А. Эпос Манас и традиции тюркских сказаний / А. Джамиль. – Баку : «Елм», 2002. – 180 с.
24. Маргулан Ə. Ежелгi жыр-аныздар. – Алматы, «Жазушы», 1971. – 328 б. (на казах. яз.).
25. Коныратбаев А. Древнетюркская поэзия и казахский фольклор / А. Коныратбаев. – Алма-Ата : «Гылым», 1971. – 280 с.
26. Alışarlı L. “Kitabi-Dədə Qorqud” və türk dünyası “Kitabi-Dədə Qorqud” bayları və musiqi alətlərimiz // “Kitabi-Dədə Qorqud”un tərcüməsi və nəşrinin 200 illiyinə həsr olunmuş Beynəlxalq Elmi Konfransın materialları, 29 dekabr 2015-ci il. – Bakı, 2015. S. 316-319 (на азерб. яз.).
27. Kitabi-Dədə Qorqud. Tərtibçilər: F.R.Zeynalov və S. Q. Əlizadə. – Bakı : “Yazıçı”, 1988. – 265 s. (на азерб. яз.).
28. Hacıyev (Şirvanelli) A. Qorqudşünaslıqda mübahisə doğuran bəzi sözlər haqqında // Dədə Qorqud günü. XV Elmi Sessiyanın materialları. 9 oktyabr 2015-ci il. – Bakı : “Elm və təhsil”, 2015. – S. 123-154 (на азерб. яз.).
29. Hacıyev A. “Dədə Qorqud” eposunda şaman görüşlərini əks etdirən bəzi məqamlar / “Dədə Qorqud”. Elmi-ədəbi toplu. – Bakı : “Elm və təhsil”, 2017. – № 1. – S. 18-26 (на азерб. яз.).
30. Эпсаналар / Каракалпак фольклоры. Т. 77-87 / Бас ред. Н. К. Аимбетов. – Hökuc : «Илим», 2014. – 560 б. (на каракалпак. яз.).
31. Асыл соьз. Ногай шайирлигининь антологиясы. – Черкесск : «Карашай-Шеркес республикасы китап баспасы», 2013. – 448 с. (на ногай. яз.).
32. Фольклор [электронный ресурс]. URL: lektsii.net (дата обращения 19. 12. 2021).
33. Капаев И. Опыт мифологического словаря. Ногайские мифы, легенды и поверья / И. Капаев. – Москва : Голос-Пресс, 2012. – 424 с.
34. Türk xalqları folkloru. V kitab. “Qumuq folkloru”. Toplayanı və tərtib edəni İ.Xalipayeva. – Bakı : Elm və təhsil, 2020. – 328 s. (на азерб. яз.).
35. В Баку издана книга [электронный ресурс]. URL: Dgpu.net (дата обращения 19. 12. 2021).
36. Öztürk E.Kumuk halk şairi Yırçı Kazak. – Ankara, 2008. – 280 s. (на турец. яз.).
37. Алиев К. Кумыки и их правители в свете сказаний об Огуз-хане / К. Алиев [электронный ресурс]. URL: https://hi-in.facebook.com/photo/?fbid=1436080229849929&set=%D0%BA%D1%83%D0%BC%D1%8B%D0%BA%D0%B8-%D0%B8-%D0%B8%D1%85-%D0%BF%D1%80%D0%B0%D0%B2%D0%B8%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B8-%D1%88%D0%B0%D1%83%D1%85%D0%B0%D0%BB%D1%8B-%D0%B2-%D0%BE%D1%81%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D1%85-%D1%82%D1%83%D1%80%D0%B5%D1%86%D0%BA%D0%B8%D1%85-%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%87%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%85-xvi-%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B2%D0%BE%D0%B9-%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D0%BD (дата обращения 19. 12. 2021).
38. Халипаева И. Женщины в памятниках тюркского эпоса / И. Халипаева // Вестник тюркского мира. – 2010. – № 1. – С. 12-17.
39. “Kitabi-Dədə Qorqud”. Tərt. et. H. Araslı. – Bakı : Azərnəşr, 1962 (на азерб. яз.).
40. Dəmirçizadə Ə. “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanlarının dili / Pedaqoji institutların tələbələri üçün tədris vəsaiti. Bakı, 1959 (на азерб. яз.).
41. Sultanlı Ə. “Dədə Qorqud” dastanları haqqında qeydlər / ADU-nun Elmi əsərləri, 1958, № 1 (на азерб. яз.).
42. Araslı H. “Kitabi-Dədə Qorqud” / Araslı H. Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi və problemləri. – Bakı : Gənclik, 1998. – S. 20-22 (на азерб. яз.)
43. Hacıyev T. “Kitabi-Dədə Qorqud” eposu / Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi, VI c., I c. – Bakı : Elm, 2004. – S. 398-462 (на азерб. яз.).
44. Cəmşidov Ş. “Kitabi-Dədə Qorqud” da coğrafi mühit / “Kitabi-Dədə Qorqud” (Məqalələr toplusu). – Bakı : Elm, 1999. – S. 49-50 (на азерб. яз.).
Epic Studies. 2022; : 18-33
The folkloric-mythological origin of “Korkyt Ata” and its transformation into “Kitabi-Dede Korkud”
https://doi.org/10.25587/w2613-7333-3808-tAbstract
The majestic monument of the Turkic peoples “Kitabi-Dede Korkud” has been studied by scholars from different points of view for more than two hundred years. In Kazakh sources, “Dede Korkut” is found not only in this form, but also in the form of “Khorkhut”, “Korkyt” or “Korkyt Ata”. The origins of “Korkyt Ata” are mythological legends, legends, tales about “Khorkhut”, “Korkyt Ata”, which spread from Southern Siberia, the Syr Darya up to the eastern shores of the Caspian Sea, when the Kipchaks and Oguzes, scattered across Turkestan and gradually split off from the Kipchaks, the Oguz tribes, being heterogeneous, began to move into the Southern and Northern Caucasus and lived a settled life in vast territories. The Oghuz created their own state there, whose soldiers protected it from the raids of foreign invaders. To protect the country, of course, a recognized wise mentor was needed, determining the essential guidelines of the life and activity of the ethnic group. Such was the visionary sage Dede Korkud. It was his name that the original and unsurpassed monument “Kitabi-Dede Korkud” was named, which has come down to us in twelve songs, united under a single structural-compositional and ideological-artistic embodiment. The monument is therefore called “The Book of my Grandfather Korkud” because it, like a real book of medieval wisdom, is quite perfect and refined both in form (architectonics) and in content. Despite the fact that there are natural archetypal connections between “Korkyt Ata” and “Kitabi-Dede Korkud”, nevertheless, “The Book ...” differs in many respects from the legend “Korkyt Ata”. This applies not only to the area of distribution, but also to other key points that have found a place in the text of the epic. In our opinion, despite some commonality and similarities, “Korkyt Ata” in genre-artistic terms did not embody all the constants relevant to the epic genre, although some elements of it are still visible there.
The main purpose of this study is to study the common and distinctive features of the Turkestan “Korkyt Ata” from the Azerbaijani “Kitabi-Dede Korkud”.
The material of the research is mythological legends, legends and tales about “Korkyt Ata” and the songs “Kitabi-Dede Korkud” in Azerbaijani interpretation and interpretation.
The subject of the study is not only samples of the epic in Kazakh oral folk art, storytelling, but also some problems of the Oguz epic “Kitabi-Dede Korkud”.
The theoretical and methodological basis of our research is made up of both general provisions of the dialectic of myth and scientific and theoretical views of famous Azerbaijani, Kazakh, Russian and other folklorists, epicologists, regarding the problems associated with the scientific understanding of the studied material.
The scholarly novelty of the study in the paper consists in the fact that it attempts to qualify mythological legends, legends and tales about “Korkyt Ata” and the Oguz “Kitabi-Dede Korkud” in a comparative typological aspect.
In this case, we do not specifically dwell on the available Dresden and Vatican versions. It is necessary for us to present the Kipchak landscape “Korkyt Ata” in comparison with the Oguz “Kitabi-Dede Korkud”. In the study, where necessary, approaches were used to establish comparative, mythological-historical, plot-plot correspondences.
References
1. Kor-ogly Kh. G. Oguzskii geroicheskii epos / Kh. G. Korogly. – Moskva : Nauka, 1976. – 239 s.
2. Koroğlu X. Oğuz qəhrəmanlıq eposu. Bakı, “Yurd”, 1999, 243 s. (na azerb. yaz.).
3. Istoriya Kazakhskoi SSR s drevneishikh vremen do nashikh dnei : V 5-ti t. : T. 1. – Alma-Ata : Nauka, 1977. – 558 s.
4. Agadzhanov S. G. Ocherki istorii oguzov i turkmen Srednei Azii IX-XIII vv. / S. G. Agadzhanov. – Ashkhabad : Ilym, 1969. – 295 s.
5. Kaskabasov S. A. Korni obshchie i drevnie. Problemy fol'klornykh svyazei. «Dede Korkut»… na kazakhskoi pochve / S. A. Kaskabasov // Azerbaidzhansko-kazakhskie literaturnye svyazi : Ist. puti i sud'by razvitiya. – Baku, Elm, 1990. – S. 10-37.
6. Korkyt ata. Entsiklopedicheskii sbornik. – Alma-Aty, 1999. – S. 113-114.
7. «Tarikh» – Istoriya Kazakhstana – shkol'nikam / Puteshestvie vo vremeni. – [Elektronnyi resurs]. URL: http://tarih-begalinka.kz/ru/timetravel/ (data obrashcheniya: 05. 12. 2021).
8. Korkyt Ata. [Elektronnyi resurs]. URL: bibliotekar.kz. (data obrashcheniya: 07. 12. 2021).
9. Zhubanov A. Struny stoletii / A. Zhubanov. – Alma-Ata : Kazgoslitizdat, 1958. – 395 s.
10. Margulan E. Korkut ata amipi men afsanalary / E. Margulan // Zhyldyz. – 1983. – № 4 (na kazakh. yaz.)
11. Korkyt ata. Antologiya kazakhskoi muzyki. [Elektronnyi resurs]. URL: http://silkadv.com/ru/node/1565 (data obrashcheniya: 21. 12. 2021).
12. Zhirmunskii V. M. Oguzskii geroicheskii epos i «Kniga Korkuta» / V. M. Zhirmunskii, A. N. Kononov // Kniga moego deda Korkuta : oguzskii geroicheskii epos. Moskva ; Leningrad : Izdatel'stvo Akademii nauk SSSR, 1962. – 299 s.
13. Tsentral'no-Kazakhstanskaya Akademiya. Kobyzshy Korkyt Ata [Elektronnyi resurs]. URL: https://infourok.ru/prezentaciya-po-muzike-na-temu-kobizshi-korkit-ata-nachalnie-klassi-1466549.html. (data obrashcheniya: 08. 12. 2021).
14. Ercilasun A. B. Sunuş // Kamran Aliyev. Açık kitap: Dede Korkut. Istanbul, “Ötüken neşriyat A.Ş.”, 2018, s. 9-12 (na turets. yaz).
15. “Kitabi-Dədə Qorqud” // Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası. V c. Bakı, Azərbaycan Sovet Ensiklopediyasının Baş Redaksiyası, 1981, s. 408-409 (na azerb. yaz.).
16. Kitabi-Dədə Qorqud Ensiklopediyası. İki cild. I cild. Bakı, Yeni nəşrlər Evi, 2000 – 376 s. (na azerb. yaz.).
17. Əliyev H. Milli varlığlımızın mötəbər qaynağı / Kitabi Dədə Qorqud Ensiklopediyası. 2 c., 1 c. Bakı, Yeni nəşrlər Evi, 2000, s. 5-12 (na azerb. yaz.).
18. Korkut Ata kitaby : Oғyzdardyn batyrlyk zhyrlary : Epos // Aud. Ə.Konyratbaev. Alma-Ata, «Zhazushy», 1986, 128 . (na kazakh. yaz.).
19. Korkut Ata : oguzdaryn batyrlyk eposy // Aud. Ə. Derbisalin. – Almaty, «Kazakhstan», 1993. – 64 b. (na kazakh. yaz.).
20. Korkut Ata kitaby / Typik tilinen aud. B. Isakov. – Almaty, «Zhazushy», 1994. – 160 b. (na kazakh. yaz.).
21. Tebegenov T. «Korkyt Ata kitaby» i traditsii iskusstva akynov i zhyrshy v literature tyurkskikh narodov / T. Tebegenov // «Kitabi-Dədə Qorqud» və türk dünyası. “Kitabi-Dədə Qorqud”un tərcüməsi və nəşrinin 200 illiyinə həsr olunmuş Beynəlxalq Elmi konfransın materialları. 29 dekabr 2015-ci il. – Bakı, 2015. – S. 27-35.
22. Buldybai A. Dadem Korkut i tipologiya epicheskikh skazitelei tyurkskogo naroda / A. Buldybai // BDU “Kitabi-Dədə Qorqud” və türk dünyası. “Kitabi-Dədə Qorqud”un tərcüməsi və nəşrinin 200 illiyinə həsr olunmuş Beynəlxalq elmi konfransın materialları. 29 dekabr 2015-i il. – Bakı, 2015. – S. 71-77.
23. Dzhamil' A. Epos Manas i traditsii tyurkskikh skazanii / A. Dzhamil'. – Baku : «Elm», 2002. – 180 s.
24. Margulan Ə. Ezhelgi zhyr-anyzdar. – Almaty, «Zhazushy», 1971. – 328 b. (na kazakh. yaz.).
25. Konyratbaev A. Drevnetyurkskaya poeziya i kazakhskii fol'klor / A. Konyratbaev. – Alma-Ata : «Gylym», 1971. – 280 s.
26. Alışarlı L. “Kitabi-Dədə Qorqud” və türk dünyası “Kitabi-Dədə Qorqud” bayları və musiqi alətlərimiz // “Kitabi-Dədə Qorqud”un tərcüməsi və nəşrinin 200 illiyinə həsr olunmuş Beynəlxalq Elmi Konfransın materialları, 29 dekabr 2015-ci il. – Bakı, 2015. S. 316-319 (na azerb. yaz.).
27. Kitabi-Dədə Qorqud. Tərtibçilər: F.R.Zeynalov və S. Q. Əlizadə. – Bakı : “Yazıçı”, 1988. – 265 s. (na azerb. yaz.).
28. Hacıyev (Şirvanelli) A. Qorqudşünaslıqda mübahisə doğuran bəzi sözlər haqqında // Dədə Qorqud günü. XV Elmi Sessiyanın materialları. 9 oktyabr 2015-ci il. – Bakı : “Elm və təhsil”, 2015. – S. 123-154 (na azerb. yaz.).
29. Hacıyev A. “Dədə Qorqud” eposunda şaman görüşlərini əks etdirən bəzi məqamlar / “Dədə Qorqud”. Elmi-ədəbi toplu. – Bakı : “Elm və təhsil”, 2017. – № 1. – S. 18-26 (na azerb. yaz.).
30. Epsanalar / Karakalpak fol'klory. T. 77-87 / Bas red. N. K. Aimbetov. – Hökuc : «Ilim», 2014. – 560 b. (na karakalpak. yaz.).
31. Asyl so'z. Nogai shaiirliginin' antologiyasy. – Cherkessk : «Karashai-Sherkes respublikasy kitap baspasy», 2013. – 448 s. (na nogai. yaz.).
32. Fol'klor [elektronnyi resurs]. URL: lektsii.net (data obrashcheniya 19. 12. 2021).
33. Kapaev I. Opyt mifologicheskogo slovarya. Nogaiskie mify, legendy i pover'ya / I. Kapaev. – Moskva : Golos-Press, 2012. – 424 s.
34. Türk xalqları folkloru. V kitab. “Qumuq folkloru”. Toplayanı və tərtib edəni İ.Xalipayeva. – Bakı : Elm və təhsil, 2020. – 328 s. (na azerb. yaz.).
35. V Baku izdana kniga [elektronnyi resurs]. URL: Dgpu.net (data obrashcheniya 19. 12. 2021).
36. Öztürk E.Kumuk halk şairi Yırçı Kazak. – Ankara, 2008. – 280 s. (na turets. yaz.).
37. Aliev K. Kumyki i ikh praviteli v svete skazanii ob Oguz-khane / K. Aliev [elektronnyi resurs]. URL: https://hi-in.facebook.com/photo/?fbid=1436080229849929&set=%D0%BA%D1%83%D0%BC%D1%8B%D0%BA%D0%B8-%D0%B8-%D0%B8%D1%85-%D0%BF%D1%80%D0%B0%D0%B2%D0%B8%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B8-%D1%88%D0%B0%D1%83%D1%85%D0%B0%D0%BB%D1%8B-%D0%B2-%D0%BE%D1%81%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D1%85-%D1%82%D1%83%D1%80%D0%B5%D1%86%D0%BA%D0%B8%D1%85-%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%87%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%85-xvi-%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B2%D0%BE%D0%B9-%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D0%BD (data obrashcheniya 19. 12. 2021).
38. Khalipaeva I. Zhenshchiny v pamyatnikakh tyurkskogo eposa / I. Khalipaeva // Vestnik tyurkskogo mira. – 2010. – № 1. – S. 12-17.
39. “Kitabi-Dədə Qorqud”. Tərt. et. H. Araslı. – Bakı : Azərnəşr, 1962 (na azerb. yaz.).
40. Dəmirçizadə Ə. “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanlarının dili / Pedaqoji institutların tələbələri üçün tədris vəsaiti. Bakı, 1959 (na azerb. yaz.).
41. Sultanlı Ə. “Dədə Qorqud” dastanları haqqında qeydlər / ADU-nun Elmi əsərləri, 1958, № 1 (na azerb. yaz.).
42. Araslı H. “Kitabi-Dədə Qorqud” / Araslı H. Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi və problemləri. – Bakı : Gənclik, 1998. – S. 20-22 (na azerb. yaz.)
43. Hacıyev T. “Kitabi-Dədə Qorqud” eposu / Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi, VI c., I c. – Bakı : Elm, 2004. – S. 398-462 (na azerb. yaz.).
44. Cəmşidov Ş. “Kitabi-Dədə Qorqud” da coğrafi mühit / “Kitabi-Dədə Qorqud” (Məqalələr toplusu). – Bakı : Elm, 1999. – S. 49-50 (na azerb. yaz.).
