Эпосоведение. 2021; : 110-123
Арабские лексические единицы в средневековом литературном азербайджанском языке
https://doi.org/10.25587/j2046-8439-9136-rАннотация
Данная статья посвящена проблеме становления азербайджанского литературного языка, начиная со времен эпоса «Деде-Горгуд» вплоть до XV в. Обосновывается мысль о том, что влияние арабского языка на азербайджанский происходило с древних времен, начиная с того периода, когда арабы во второй половине VII в. захватили Азербайджан, и именно с этого времени азербайджанский язык начал пополняться арабскими лексическими единицами. Изначально влияние было только на уровне устной речи, в дальнейшем, в VIII в. к моменту формирования письменного литературного языка, оно перешло и на письменную речь. Ярким примером тому служат произведения Гасаноглу, Гази Бурхан Уддина, Насими и др. Однако, если в произведениях Гази Бурхан Уддина эти лексические единицы впервые были широкомасштабно продемонстрированы в литературном языке, то у Насими они служили для выражения философских и научных мыслей. Тем не менее, уже в XVI в. частота использования арабских лексических единиц в литературном азербайджанском языке достигла своего апогея, как качественно, так и количественно. Произведения Физули раскрыли сущность и семантические особенности арабских лексических единиц, тем самым способствовали развитию языка Физули, который полюбился не только Западной, но и Восточной группе тюркских языков.
Основная цель исследования состоит в изучении арабских лексических единиц, существующих в литературном азербайджанском языке.
Поставлены следующие задачи: выявить некоторые арабские лексические единицы из произведений азербайджанских классиков XIV–XV вв.; исследовать их особенности в арабском языке; выявить новые оттенки значений, которые они приобрели в азербайджанском языке; выяснить, какие новые фонетические и морфологические особенности проявились у этих слов в азербайджанском языке; установить, какие качества приобретают арабские лексические единицы, используемые в классическом литературном азербайджанском языке, вступая в синтаксическую связь в азербайджанском языке; изучить, какие стилистические оттенки приобретают арабские лексические единицы в классическом литературном азербайджанском языке; исследовать отношение наших классиков к арабским лексическим единицам. Действительно, поле исследования достаточно широкое и всеобъемлющее. Не только потому, что тема исследования охватывает несколько веков и творчество десятков поэтов, а также потому, что в фокусе исследования находятся два образа мышления, две культуры и, наконец, взаимоотношения двух языков. В этом смысле данная тема действительно очень актуальна. Исследователи в разное время касались этой тематики в своих трудах, однако она до настоящего времени не была объектом самостоятельного исследования. Достаточно просто взглянуть на наш язык, чтобы увидеть, под влиянием какого языка он больше находился на протяжении всей истории своего развития (естественно, здесь в первую очередь имеются в виду дошедшие до нас письменные памятники), из какого языка больше всего заимствованных лексических единиц. Конечно, языком, под чьим влиянием больше всего находился и откуда больше всего слов заимствовал азербайджанский язык, является арабский. Правда, на протяжении своего развития наш язык был подвержен взаимодействию со многими языками, в различные исторические периоды заимствовал сотни лексических единиц из фарси, русского и др. языков. Однако в этом ряду арабский язык занимает первое место. Арабский язык являлся языком государства, долгое время управлявшим общественно-политической жизнью на Востоке. В результате этого он стал государственным языком, на котором писались научные, художественные произведения. Также, будучи языком последней небесной религии ислам, что сильнее укрепляло его статус, имел сильное влияние на другие языки, в т. ч. на тюркский азербайджанский. В этом смысле факт первенства с точки зрения влияния арабского языка на наш язык неоспорим. При исследовании очень важно изучение частотности использования арабских лексических единиц как показателя влияния арабского языка на азербайджанский.
Список литературы
1. Kitabi-Dәdә Qorqud / tәrtib, transkripsiya, sadәlәşmiş mәtn variantı vә müqәddimә S. Əlizadә vә F. Zey na lov. – Bakı : Yazıçı, 1988. – 265 s. (На азербайджанском яз.)
2. Tanrıverdi Ə. “Dәdә Qorqud kitabı”nın obrazlar alәmi. – Bakı : Nurlan, 2013. – 392 s. (На азербайджанском яз.)
3. Tanrıverdi Ə. “Dәdә Qorqud Kitabı”nın şәkillәrinin dili. – Bakı : Şәrq-Qәrb, 2006. – 146 s. (На азербайджанском яз.)
4. Azәrbaycan klassik әdәbiyyatı kitabxanası. 20 cilddә, III cild. – Bakı : Nurlan, 1984. – 543 s. (На азербайджанском яз.)
5. Qul Əli. Qisseyi-Yusif. – Bakı : Şәrq-Qәrb, 2005. – 109 s. (На азербайджанском яз.)
6. Azәrbaycan әdәbiyyatı tarixi. 6 cilddә, III cild. – Bakı : Elm, 2009. – 736 s. (На азербайджанском яз.)
7. Hacıyev T. Azәrbaycan әdәbi dilinin tarixi. I hissә. – Bakı : Elm, 2012. – 476 s. (На азербайджанском яз.)
8. Mirzә Abbaslı. Şeyx İzzәddin Hәsәnoğlu // Azәrbaycan jurnalı. – 1981. – № 3. – S. 165–178. (На азербайджанском яз.)
9. Ərәbcә-Azәrbaycanca lüğәt. 2 cilddә, II cild. – Bakı : Şәrq-Qәrb, 2008. – 816 s. (На арабском и азербайджанском яз.)
10. Ərәb-fars sözlәri lüğәti. (Azәrbaycan klassik әdәbiyyatını oxumaq üçün). – Bakı : Azәrbaycan SSR Elmlәr Akademiyasınınnәşriyyatı, 1967. – 1036 s. (На арабском и фарсидском яз.)
11. Ərәbcә-Azәrbaycanca lüğәt. 2 cilddә, I cild. – Bakı : Şәrq-Qәrb, 2007. – 440 s. (На арабском и азербайджанском яз.)
12. Арабско-русский словарь / сост. Х. К. Баранов. – Москва : Русский язык, 1957. – 1187 с.
13. تعريف و معنى عنبر في معجم المعاني الجامع - معجم عربي عربي [Электронный ресурс]. URL: www.almaany.com/ar/dict/ar-ar/عنبر/ (дата посещения : 15. 02. 2021). (На арабском яз.)
14. Qazi Bürhanәddin. Divan. – Bakı : Azәrnәşr, 1988. – 656 s. (На азербайджанском яз.)
15. Nәsimi. Seçilmiş әsәrlәri. – Bakı : Azәrbaycan Dövlәt Nәşriyyatı, 1973. – 673 s. (На азербайджанском яз.)
16. Quliyev T. Anadilli әruz vәznli şeirimizin poetik inkişaf yolu. – Bakı : Nurlan, 2011. – 220 s. (На азербайджанском яз.)
17. Azәrbaycan әdәbi dili tarixi. 4 cilddә, I cild (XIII–XVI әsrlәr) / Azәrbaycan Milli Elmlәr Akademiyası Nәsimi adına Dilçilik İnstitutu. – Bakı : Şәrq-Qәrb nәşriyyatı, 2007. – 480 с. (На азербайджанском яз.)
Epic Studies. 2021; : 110-123
The Arabic lexical units in Medieval literary Azerbaijani
https://doi.org/10.25587/j2046-8439-9136-rAbstract
The article reviews the period of the Literary Azerbaijani language beginning from the epics of Dede Korkut to the 16th century. It indicates that Arabic has infl uenced Azerbaijani since the most ancient times, i. e. beginning from the time when the Arabs occupied Azerbaijan approximately in the second half of the 7th century, and since that period, Arabic lexical units have been used in Azerbaijani. This infl uence was first at the level of oral language, but when the written form of Literary Azerbaijani began to be established in the 13th century, Arabic infl uenced our written literary language too, and since that time has manifested itself brightly in the works of Hasanoghlu, Gazi Burhan Uddin, Nasimi and our other poets. While in Gazi Burhan Uddin’s works the Arabic lexical units manifested themselves massively for the first time in our literary language, in Nasimi’s poetry the Arabic lexical units served somewhat to make Nasimi’s language philosophic and scholarly. However, already in the 16th century in Fuzuli’s works the frequency of the use of the Arabic lexical units in Literary Azerbaijani reached its peak from both the quantitative and qualitative points of view. In Fuzuli’s works the essence and semantic features of the Arabic lexical units were revealed, at the same time, these lexical units facilitated the promotion of Fuzuli’s language which, consequently, was admired not only in the Western group of the Turkic languages, but also in their Eastern group.
The main purpose of the research was to study Arabic lexical units existing in Literary Azerbaijani.
The research had the following objectives: to identify some Arabic lexical units in the works of the 14th–16th-century Azerbaijani classical authors; to study the peculiarities of these Arabic lexical units in the Arabic language; to find out what new shades of meaning they acquired in the environment of the Azerbaijani language; to fi nd out what new phonetic and morphological features these words acquired in the Azerbaijani language; to study the qualities acquired by the Arabic lexical units used in the Classical Literary Azerbaijani when they established syntactic relations in the environment of the Azerbaijani language; to study what stylistic variations were created by the Arabic lexical units used in our classical literary language, in our classical linguistic environment; to study our classical authors’ attitude towards the Arabic lexical units. Naturally, the panorama is extremely broad and comprehensive. Not because the theme of the research covers several centuries and the creative activities of tens of poets, but also due to the fact that it brings the mutual interrelations of two thinkers, two cultures, and fi nally, the two languages onto one uniform plane of research. In this sense, the theme is actually essential. It is true that although our scholars have touched upon this theme in their works now and then, yet despite its topicality, it has not been the topic of a separate investigation so far. A cursory look at our language is suffi cient to see which language has infl uenced it more, from which language it has borrowed more lexical units all through its development (naturally, here we consider, fi rst of all, the language of the written monuments to which we have an access). Certainly, Arabic is the language that has infl uenced our vernacular most and from which we have borrowed more lexical units. It is true that our mother tongue has had interrelations with many languages all through its development, borrowed tens, hundreds of lexical units from either Persian, or Russian or some other languages in different periods of history, and have been exposed to the impact of these languages. However, the Arabic language ranks fi rst among them. Arabic had been the language of the state ruling the socio-political state in the East for a long time; consequently, it turned into the state language in which the scientifi c and cultural works were written, and along with all this, it is also the language of Islam, the last heavenly religion, which has always upraised the status of this language; and hence, the strong infl uence of this language on Azerbaijani Turkish, like its influence on other languages of the East. In this sense, in terms of an impact on our vernacular, the fi rst place of the Arabic language is an undeniable fact. And while investigating the peculiarities of the impact of Arabic on our language, the study of the frequency of the usage of the Arabic lexical units in our language as one of the first features of this impact is of utmost importance.
References
1. Kitabi-Dәdә Qorqud / tәrtib, transkripsiya, sadәlәşmiş mәtn variantı vә müqәddimә S. Əlizadә vә F. Zey na lov. – Bakı : Yazıçı, 1988. – 265 s. (Na azerbaidzhanskom yaz.)
2. Tanrıverdi Ə. “Dәdә Qorqud kitabı”nın obrazlar alәmi. – Bakı : Nurlan, 2013. – 392 s. (Na azerbaidzhanskom yaz.)
3. Tanrıverdi Ə. “Dәdә Qorqud Kitabı”nın şәkillәrinin dili. – Bakı : Şәrq-Qәrb, 2006. – 146 s. (Na azerbaidzhanskom yaz.)
4. Azәrbaycan klassik әdәbiyyatı kitabxanası. 20 cilddә, III cild. – Bakı : Nurlan, 1984. – 543 s. (Na azerbaidzhanskom yaz.)
5. Qul Əli. Qisseyi-Yusif. – Bakı : Şәrq-Qәrb, 2005. – 109 s. (Na azerbaidzhanskom yaz.)
6. Azәrbaycan әdәbiyyatı tarixi. 6 cilddә, III cild. – Bakı : Elm, 2009. – 736 s. (Na azerbaidzhanskom yaz.)
7. Hacıyev T. Azәrbaycan әdәbi dilinin tarixi. I hissә. – Bakı : Elm, 2012. – 476 s. (Na azerbaidzhanskom yaz.)
8. Mirzә Abbaslı. Şeyx İzzәddin Hәsәnoğlu // Azәrbaycan jurnalı. – 1981. – № 3. – S. 165–178. (Na azerbaidzhanskom yaz.)
9. Ərәbcә-Azәrbaycanca lüğәt. 2 cilddә, II cild. – Bakı : Şәrq-Qәrb, 2008. – 816 s. (Na arabskom i azerbaidzhanskom yaz.)
10. Ərәb-fars sözlәri lüğәti. (Azәrbaycan klassik әdәbiyyatını oxumaq üçün). – Bakı : Azәrbaycan SSR Elmlәr Akademiyasınınnәşriyyatı, 1967. – 1036 s. (Na arabskom i farsidskom yaz.)
11. Ərәbcә-Azәrbaycanca lüğәt. 2 cilddә, I cild. – Bakı : Şәrq-Qәrb, 2007. – 440 s. (Na arabskom i azerbaidzhanskom yaz.)
12. Arabsko-russkii slovar' / sost. Kh. K. Baranov. – Moskva : Russkii yazyk, 1957. – 1187 s.
13. تعريف و معنى عنبر في معجم المعاني الجامع - معجم عربي عربي [Elektronnyi resurs]. URL: www.almaany.com/ar/dict/ar-ar/عنبر/ (data poseshcheniya : 15. 02. 2021). (Na arabskom yaz.)
14. Qazi Bürhanәddin. Divan. – Bakı : Azәrnәşr, 1988. – 656 s. (Na azerbaidzhanskom yaz.)
15. Nәsimi. Seçilmiş әsәrlәri. – Bakı : Azәrbaycan Dövlәt Nәşriyyatı, 1973. – 673 s. (Na azerbaidzhanskom yaz.)
16. Quliyev T. Anadilli әruz vәznli şeirimizin poetik inkişaf yolu. – Bakı : Nurlan, 2011. – 220 s. (Na azerbaidzhanskom yaz.)
17. Azәrbaycan әdәbi dili tarixi. 4 cilddә, I cild (XIII–XVI әsrlәr) / Azәrbaycan Milli Elmlәr Akademiyası Nәsimi adına Dilçilik İnstitutu. – Bakı : Şәrq-Qәrb nәşriyyatı, 2007. – 480 s. (Na azerbaidzhanskom yaz.)
События
-
Журнал «Неотложная кардиология и кардиоваскулярные риски» присоединился к Elpub >>>
6 июн 2025 | 09:45 -
К платформе Elpub присоединился «Медицинский журнал» >>>
5 июн 2025 | 09:41 -
НЭИКОН принял участие в конференции НИИ Организации здравоохранения и медицинского менеджмента >>>
30 мая 2025 | 10:32 -
Журнал «Творчество и современность» присоединился к Elpub! >>>
27 мая 2025 | 12:38 -
Журналы НЦЭСМП приняты в Scopus >>>
27 мая 2025 | 12:35